Niadtong 2016, si Rodrigo Duterte, usa ka dugay na mga mayor sa dakbayan sa Davao, nakadaog isip Presidente sa Pilipinas, human mangapanya ug nagsaad og usa ka isog ug bagsik na baruganan kontra sa drogas. Sulod sa una nga unom ka bulan sa iyahang paglingkod isip presidente, ang mga pulis apil sa mga wala mailhi na mga armado nga mga tawo nakapatay ug 7,000 ka mga Filipino nga gisuspetsahan o gidudahan nga may kalabutan sa pagbaligya, pagpalit ug pag gamit sa drogas. Human sa iyang termino isip presidente, ang gobyerno sa Pilipinas opisyal nga mi-angkon nga ang kamatayon sa 6,248 nga mga tawo may kalabutan sa kampanya kontra droga, apan ang tinuod nga kadaghanon sa mga gipatay gibana-bana sa mga human rights groups na labaw nga mas daghan pa.

Niadtong Pebrero 2018, ang Office of the Prosecutor (OTP) sa ICC nipahibalo nga mubuhat sila ug “preliminary examination” o pasiuna nga pagbana-bana sa kahimtang sa Pilipinas. Niadtong Marso 2018, ang gobyerno sa Pilipinas nipadala ug “written notification” o kasulatan nga nagpahibalo sa paghawa niini sa Rome Statute. Niadtong Setyembre 2021, ang ICC nitugot sa gipananghid sa Prosecutor nga pagpadayon nga pag-imbestiga sa mga krimen nga nahitabo sa Pilipinas sulod sa gubat kontra droga ni Duterte sukad 1 Nobyembre hangtod 16 March 2019.

Niadtong Marso 2025, si Duterte gidakop sa mga awtoridad sa gobyerno sa Pilipinas base sa usa ka “arrest warrant” nga gipagawas sa mga huwes sa ICC ug siya gitugyan didto sa kustodiya so Korte. Si Duterte gi-akusahan nga “co-perpetrator” o kauban nga nakabuhat ug mga krimen kuyog sa uban pa nga mga tawo apan wala pa mahibalo-i kung kaning ubang mga tawo ipadakop ba o gipangayuan ba pud ug arrest warrant.

Ang pagdakop ni Duterte gidayeg isip usa ka makasaysayanong higayon sa mga biktima sa mga krimen nga gibuhat tungod sa giyera kontra droga o “war on drugs” ug sa ilahang mga pamilya. Ang pagdakop ni Duterte usa ka dakong hagit sa dugay na nga kahimtang diin ang mga gabuhat ug sayop walay nadawat nga silot, mao kini ang pirmiro nga pagdakop ug pagpasaka ug kaso kontra sa usa ka pangulo sa nasud nga gikan sa Asya. Usa kini ka mahinungdanon nga lakang padulong sa hustisya ug pag-atubang sa tulubagon human sa pipila ka tuig na pagpaningkamot sa mga biktima, sa ilang mga pamilya, ug sa “civil society.”

Apan ang pagdakop ni Duterte gisundan dayon sa dinaghan ug organisado nga pagpakatag sa mga sayop nga impormasyon bahin sa ICC, bahin sa kaso ni Duterte ug sa iyahang pagdakop, nga ninghagit sa pagka-ensakto sa iyang pagdakop ug sa mga proseso sa korte. Bisan ang personal na mga “social media accounts” ni Judge Iulia Antoanella Motoc, ang Presiding Judge sa Pre-Trial Chamber nga nipagawas sa arrest warrant ni Duterte, gipuntirya ug mga hulga ug mga pamulong nga apil sa kampanya alang sa pagpakatag ug sayop nga impormasyon bahin sa kaso ni Duterte sa ICC. Kining mga sayop nga impormasyon samot nga nidaghan tungod sa pagpakatag sa mga tawo nga nagtuo gayud nga mao kini ang kamatuoran.

Kining tinuyuan nga pagpakatag sa sayop ug dili mao nga impormasyon naka apekto sa kaayohan sa mga biktima ug nag-risgo kontra sa ilang pag-gamit sa ilang mga katungod, labot na ang ilang katungod nga makalambigit ug apil sa mga proseso sa ICC:

• Una, ang kampanya sa pagpakatag sa sayop nga impormasyon ug online nga pagpanghasi kontra sa mga biktima ug sa ilahang mga pamilya adunay dili maayo nga epekto sa kaayuhan sa ilang pangutok (mental wellbeing) ug nakabalik sa ilahang naagian nga trauma.
• Ikaduha, ang tinuyo nga pagpakatag sa sayop nga impormasyon kontra sa media, kontra sa ICC ug uban pang mga institusyon, nakakunhod o nakalimita sa ilahang pagdawat sa kritikal ug makasaligan nga impormasyon bahin sa ilahang mga katungod ug sa mga paagi nga sila maka-apil sa mga proseso sa ICC.
• Ikatulo, ang pagpadayon nga pag-atake sa kredibilidad sa ICC nakadugang sa risgo nga mawad-an ug pagsalig ang mga biktima, unya dili na sila makiglambigit sa Korte ug dili na mu-apil sa mga “outreach activities” sama sa pag-apply nga mu-apil sa proseso sa ICC pinaagi sa abogado o kaha paghatag ug impormasyon bahin sa ilahang mga kaagi.

Ang mga civil society organizations nagtaho nga adunay mga biktima na kaniadto interesado nga mu-apil ug mulambigit sa lain laing mga paagi sa mga proseso sa ICC apan naghunahuna nga dili na mupadayon sa ilahang partisipasyon tungod sa online  nga pagpanghasi ug panghulga nga ilang nadawat ug tungod sa sayop o dili mao nga impormasyon. Kini nga mga panghitabo mahimong makapalayo sa mga biktima didto sa Korte ug mahimo mga dili na sila makahibalo ug makalambigit sa pagkab-ot sa mahinungdanon nga hustisya, ug puhon ug adunay makonbikto human sa pagdungog sa kaso, mahimo nga dili sila makapangayo sa mga reparasyon.

Ang ICC usa ka korte nga independente nga naka base sa The Hague, The Netherlands. Ang ICC mao ang mudungog sa mga kaso sa mga tawo nga gi akusahan ug mga “international crimes”, labi na sa mga gitawag na “war crimes, crimes against humanity, genocide, and in certain conditions, the crime of aggression.” Ang OTP maoy gitahasan nga mudawat ug mu-imbestiga sa mga impormasyon kabahin sa mga giingon na mga krimen. Ang Chambers sa ICC Judges maoy mudesisyon sa tibuok na proseso, labot sa kung makapadayon ang usa ka imbestigasyon, kung ang usa ka tawo angay nga dakpon, kung ang usa ka kaso ipadayon og pagdungog, ug sa ulahi, kung ang mga tawo nga akusado maoy sad-an sa mga krimen nga gipasaka kontra kanila.

Ang mga biktima mahimong mulambigit sa mga proseso sa ICC sa lain lain nga mga paagi. Mahimo silang mupadala ug impormasyon ngadto sa Prosecutor bahin sa mga krimen nga ilang gituhuan nga nahitabo, ug sa pagpangayo nga kining mga krimen ma-imbestigahan. Kung mahitabo nga ang mga krimen nga ilang gireklamo mapasaka kontra sa usa ka akusado ug nakita nga sila personal nga na-apektohan niini, mahimo pud sila mga mu-apply aron sila ilhon na mga biktima nga adunay labot sa kaso. Buot pasabot mahimo sila nga ma-representahan sa usa ka abogado nga mahimong makapadayag sa ilang mga paglantaw ug mga kabalaka ngadto sa Korte samtang nagpadayon ang tanang mga prosesong ligal – sugod sa mga pirmero na mga imbestigasyon, hangtod sa pagdungog sa kaso, sa pag apila, ug kung ang akusado makonbikto, makadawat og reparasyon.

Kung ganahan sila mu apil sa usa ka kaso kontra ni Duterte, ang mga biktima kinahanglan mga musulat sa standard application form. Ang Court’s Victims Participation and Reparations Section (VPRS) mahimong makatabang para ani. Sa kasagarang mga kaso, ang mga biktima nga maka apil sa proseso dili na kinahanglan mubyahe para mu adto sa Korte. Sila mahimong ma-representahan ug usa ka abogado nga ilang gipili o kaha magpatabang sa Korte sa pagpangita ug usa ka abogado alang nila. Ang VPRS mangunsulta sa mga biktima bahin sa representasyong ligal, ug maghatag og mga rekomendasyon sa Chamber bahin sa pag organisa og nagkahiusa nga representasyong ligal para sa mga biktima gikan sa mga panglantaw ug mga gipanghuna-huna sa mga biktima.

Aron dili mausik ang mga kahinguhaan, kung mahimo, usa lamang ka grupo sa mga abogado ang murepresenta sa interes sa tanang mga biktima nga may kalabutan sa proseso, gawas kung adunay “conflict of interest” ang mga lain laing grupo sa mga biktima. Atol sa pagdungog sa kaso, mahimong ipatawag ang ubang mga biktima aron mu-testigo bahin sa ilang mga nakita o ilahang mga kaagi. Kung ang akusado sa usa ka kaso sa ICC makombikto, ang mga biktima mahimong makapangayo sa Korte nga sila mahatagan og “reparations” aron matabangan sila na makabangon gikan sa mga kadaot nga ilang naagian. Aduna pud Trust Fund for Victims nga mahimong gamiton aron makahatag og suporta sa mga biktima.

Sukad sa iyahang pagkatukod sa niadtong 1 July 2002, ang ICC naka eksamen, naka imbestiga, o nakapabista ug 33 ka mga kaso, nakapadakop ug 22 ka mga tawo ug naka kombikto ug 11 ka mga tawo nga sad-an sa international crimes. Ang mga tawo nga nakonbikto kasagaran mga taas ug ranggo na mga opisyales sama sa mga nanguna og mga armadong grupo sa Democratic Republic of Congo, ang kanhing hepe sa Timbuktu Islamic Police sa Mali, ug ang Brigade Commander sa usa ka armadong grupo nga mga rebelde sa Uganda.

Tungod sa kinaiya sa mga krimen nga musulod sa hurisdiksyon sa ICC, ang Korte nakiglambigit sa daghang mga biktima. Sa kaso ni Dominic Ongwen, kabahin sa mga international crimes nga gibuhat sa Uganda, pananglitan, 116 ka mga testigo ug mga eksperto ang ning adto ug ning testigo sa Korte, 4905 ka mga biktima ang gihatagan og katungod nga maka apil sa  mga proseso ug daghan pa ang ning apil ug nakiglambigit sa mga outreach activities sa Korte.

Sa kaso nga gipasaka kontra ni Duterte, gibanabana nga muabot sa 30,000 ka mga tawo ang gipatay sa “War on Drugs.” Ang Korte lagmit nga mupasaka lamang og kaso alang sa representante nga mga insidente ug ang mga biktima sa mga pagpatay nga labot sa gipasaka na kaso kontra ni Duterte ang maoy mahimo nga mu apil sa mga proseso sa Korte pinaagi sa usa ka abogado, apan ang Korte mas lapad ang pakiglambigit sa mga komunidad.

Bisan pa ug dili na apil ang Pilipinas sa mga “member states” sa ICC, ang Korte nagpabilin nga adunay gahum ug awtoridad nga mu-imbestiga ug mupasaka og kaso kontra sa mga krimen nga nahitabo sa Pilipinas samtang kini usa pa ka miyembro sa ICC. Kani mao ang panahon gikan sa 1 November 2011 hangtod sa 16 March 2019.

Ang Pilipinas opisyal nga ning apil sa ICC niadtong November 2011 pinaagi sa pagka State Party sa Rome Statute, usa ka internasyonal nga kasabutan diin gihimo sa lain lain nga mga estado ang ICC. Niadtong Marso 2018, sa ilalom sa administrasyon ni Duterte, ang gobyerno sa Pilipinas nihatag og “notice to withraw from the Rome Statute,” o usa ka pahibalo nga ang Pilipinas dili na mupadayon ug apil sa Rome Statute. Kini nga pag-atras dili dayon diha diha nga mahimong epektibo. Sa ilalom sa Rome Statute, ang pag atras sa usa ka nasud mahimo lamang epektibo human ang usa ka tuig gikan sa pagdawat sa notice to withdraw o pagpahibalo sa pag atras, gawas kung adunay mas dugay nga petsa nga gibutang sa maong pahibalo. Tungod niini, ang pag-atras sa Pilipinas sa Rome Statute ug sa ICC nahimong epektibo niadtong 17 March 2019. Bisag nahimo nang epektibo ang pag atras sa Rome Statute, kinahanglan gihapon tumanon sa Pilipinas ang iyang mga obligasyon niadtong siya usa pa ka miyembro.

Mao pud kini ang rason nganong ang ICC Prosecutor nag imbestiga ug nagpasaka lamang og kaso sa mga krimen nga nahitabo sa Pilipinas sulod sa 1 November 2011 ug 16 March 2019, bisan pa ug adunay nahitabo nga mga krimen human ani nga panahon.

Niadtong Setyembre 2021, ang Pre-Trial Chamber I (PTC I) sa ICC naghatag og awtoridad sa Prosecutor nga magsugod sa pormal na pag-imbestiga sa kahimtang sa Pilipinas. Ang gobyerno sa Pilipinas naninguha nga malangay o mahunong ang imbestigasyon pinaagi sa paghagit sa hurisdiskyon sa Korte. Ang Appeals Chamber wala nagpagawas og desisyon bahin niini tungod kay ilahang nakita nga wala natarong og pagpasaka ang isyu didto sa apela sa gobyerno sa Pilipinas mao nga wala gikinahanglan nga magpagawas og resolusyon aning bahina. Sa lima ka mga huwes sa Appeals Chamber sa ICC, ang mahoriya nakadesisyon nga ang Prosecutor mahimong mupadayon sa mga imbestigasyon. Apan adunay duha ka huwes nga nagpadayag sa ilang “dissenting view” nga tungod kay ang imbestigasyon nasugdan human sa paghawa o pag atras sa Pilipinas gikan sa Rome Statute, ang Korte wala nay awtoridad nga mupadayon sa imbestigasyon. Ang rason sa minoriya sa mga huwes mao nga ang preliminary investigation nagsugod samtang apil pa ang Pilipinas sa Rome Statute isip State Party, apan ang nisunod na lakang, ang imbestigasyon, naulahi na.

Niadtong 1 May 2025, ang mga abogado ni Duterte naghimo ug usa ka submission didto sa mga Huwes sa Pre-Trial Chamber nga gihagit ang hurisdiksyon sa Korte, ug nagpasaka ug mga argumento nga sama sa gi-ingon sa minoriya o dissenting nga mga Huwes. Kini nga submission gitubag ug oposisyon sa Prosecutor ug sa abogado nga nagrepresentar sa mga panglantaw sa mga biktima.

Kini ng isyu wala pa madesisyunan sa mga Huwes.

Sa ilahang pagdesisyon kung mupadayon ba o dili sa usa ka kaso, ang ICC mutan-aw kung ang lokal na mga korte aduna bay gibuhat nga tinuod nga imbestigasyon ug pagpasaka og kaso kontra sa parehas nga tawo para sa parehas nga mga krimen. Ang ICC dili mupuli sa nasudnong sistema sa panghustisya sa usa ka nasud ug sila maoy hatagan ug prayoridad. Makasulod lamang ang ICC kung ang mga sistemang panghustisya sa usa ka nasud wala nag imbestiga o nagpasaka og kaso nga parehas sa kaso nga naa sa ICC o kaha adunay aksyon nga gibuhat apan klaro nga walay kagustuhan nga mu imbestiga o mupasaka ug tininuod nga kaso. Mao kini ang giingon nga “principle of complementarity,” nga buot pasabot ang tumong sa ICC mao ang pag komplementaryo o pagtabang, pero dili pagpuli o pag ilis, sa nasudnong sistema sa panghustisya.

Ang “complementarity” makapugong lamang sa ICC sa pagpasaka ug kaso kang Duterte kung adunay imbestigasyon nga ipasaka kang Duterte sa diri sa Pilipinas, kung ang kaso bahin sa iyahang gibuhat nga parehas pud sa buluhaton nga gipasakaan og kaso didto sa ICC, ug kung ang mga awtoridad sa Pilipinas dili “unwilling or unable” (dili gusto ug dili makahimo) nga makapatuman ug tininuod na imbestigasyon og pagpasaka og kaso diri. Ang Pilipinas napakyas nga maka imbestiga sa mga international crimes nga nabuhat samtang gibuhat ang gubat kontra sa drogas diri sa Pilipinas, o makapasaka og kaso kontra kang Duterte sa iyang giingon nga pag-apil niini nga mga krimen. Kini gikompirma sa Pre-Trial Chamber niadtong January 2023, sa ilahang mando nga ang Pilipinas wala nakahimo og  konkreto, tininuod ug epektibong imbestigasyon niini nga mga krimen. Ang prinsipyo sa complementarity magamit lamang kung makita nga adunay kausaban ani nga kahimtang ug ang paghagit sa hurisdiksyon sa korte ubos ani nga prinsipyo sa complementarity dili na mahimo buhaton human makasugod ang pagdungog sa kaso sa korte.

Ikaduha, ang ICC makapasaka lang og kaso sa pipila ka mga giingon nga salaod, nga hatagan og prayoridad ang mga tawo nga taas og ranggo. Aduna pay daghan nga mga tawo nga naa sa lain lain nga ang-ang, nga mahimong manubag sa mga krimen nga gibuhat sa gubat kontra sa drogas o war on drugs. Mahimong adunay pipila nga mapasakaan og kaso sa ICC apan naa pay daghan nga dili.

Ubos ani nga sitwasyon, ang mga biktima dili angay magpugong sa pagpasaka og mga kaso sa Pilipinas. Kung adunay pipila ka mga tawo nga mapasakaan og kaso didto sa ICC sa umaabot, ang Korte mahimong magtimbang timbang kung aduna bay tininuod nga imbistigasyon o pagpasaka og kaso kontra kanila para sa parehas nga mga krimen sa Pilipinas.

Sumala sa Article 59 sa Rome Statute ang proseso nga angay buhaton sa usa ka Estado sa pagdakop ug pagpa surrender sa usa ka suspetsado nga wanted sa ICC. Ubos niini, kinahanglan nga ang tawo nga gidakop dalhon sa usa ka domestic o lokal na korte o huwes aron masinati kung ang warrant mahimong gamiton alang sa tawo nga gidakop, kung ang pagdakop nisunod sa ligal nga proseso, ug kung ang mga katungod sa tawong gidakop wala nalapas. Kini nga probisyon naghatag pud sa tawo nga gidakop ug pagtugot mga maka apply para sa temporaryo nga kagawasan sa dihang wala pa siya natugyan sa Korte.

Sa kaso ni Duterte, ang proseso nga giingon sa Article 59 wala masunod, mao nga adunay mga ligal nga paglalis ug debate bahin sa kung unsa ang epekto sa wala pagsunod sa maong probisyon, o kung angay ba gayod nga sundon ang probisyon sa Article 59 sa iyahang pagdakop. Ang mga panaglalis ug hisgot-hisgot nasulod sa duha ka mga posisyon:

1. Unang Posisyon – ang Article 59 sa Rome Statute dili na kinahanglan nga sundon tungod kay ang Pilipinas wala na mahikot sa Rome Statute human sa iyang pag-atras sa maong kasabutan. Tungod niini, sakto ang gibuhat sa gobyerno sa Pilipinas sa pagdakop ug pag tugyan kang Duterte didto sa ICC gamit ang balaod sa Pilipinas, ang Republic Act 9851 (Philippine Act on Crimes Against International Humanitarian Law, Genocide and Other Crimes Against Humanity), nga nagtugot sa pagbalhin sa usa ka tawo didto sa ICC kung aduna na kini gihimo nga imbestigasyon o pagpasaka og kaso;
2. Ikaduha nga Posisyon – Ang Rome Statute naglista sa unsa ang angay buhaton nga proseso sa pagdakop ug pabalhin sa usa ka tawo diha sa usa ka Korte sa nasud diin siya nasakop. Si Duterte wala madala sa atubangan sa usa ka korte sa Pilipinas mao nga ang kani nga posisyon nagtuo nga ang Article 59 wala tumana sa maong sitwasyon.

Ang Korte ning tubag na bahin sa interpretasyon sa Article 59 diha sa iyahang mga niagi na nga mga desisyon. Sa kaso ni Dominic Ongwen sa nahitabo sa Uganda, ang Korte miingon nga wala nagkinahanglan nga istrikto ang pagtuman sa Estado diin siya gidakop sa proseso nga nakabutang ngadto sa Article 59 sa dili pa itugyan ang iyang kustodiya sa ICC. Diri nga kaso, igo na nga ang mga awtoridad ning ila ni Ongwen isip mao ang tawo nga nakabutang sa warrant, gipahibalo siya nga adunay warrant, ug gibalhin siya didto sa ICC.

Sa lain pa nga kaso, ang Korte niingon nga kung ang pagkapakyas sa pagtuman sa Article 59 makaresulta sa grabe nga kalapasan sa katungod sa usa ka akusado nga makapahuyang sa iyahang kapasidad nga madepensahan ang iyang kaugalingon, dili na mahimong maki-angayon ang pagdungog sa iyahang kaso.

Ang kaangayan ug pagkamatarong sa pagdakop ug pagtugyan kang Duterte didto sa ICC mahimong muabot ngadto sa mga huwes sa Korte alang sa ilahang pagresolba. Sa iyahang unang pag-atubang ngadto sa Korte niadtong Marso 2025, ang iyahang abogado nihisgot sa mao nga isyu apan nibalibad ang Chamber nga magpagawas og resolusyon, kini nagpakita nga mahimong hisgutan ug tubagon kini nga isyu diha sa proseso sa pagkumpirma sa mga nakasang-at nga kaso kontra niya didto sa pagdungog o hearing nga mahitabo sa Setyembre 2025.

Si Duterte gidakop para sa krimen nga crime against humanity of murder (krimen kontra sa katawhan nga pagpatay). Ilawom sa Rome Statute, kini nga salaod ang “intentional killing of one or more persons” o tinuyo nga pagpatay sa usa o mas daghan pa nga mga tawo nga gibuhat isip kabahin sa “widespread or systematic attack against a civilian population” (napakaylap ug may sistema nga pag atake sa mga sibilyan). Buot pasabot nga dili ang gidaghanon sa gipatay nga nakabutang sa gipasaka nga kaso ang mao naay bili apan ang sitwasyon o kahimtang sa paghimo sa pagpatay. Ang pagpatay kauban sa mas lapad nga pag atake sa mga sibilyan nga mahimong katag ug gibuhat nga adunay sistema. Kini nga mas dinaghan ug katag nga pag atake kasagaran adunay daghan kaayo nga mga biktima. Ang masakop sa kaso mahimong mas gamay nga gidaghanon sa mga biktima, apan mahimo gihapon kini nga “crime against humanity” kung ang gamay nga gidaghanon sa mga pagpatay kabahin o parte sa mas dinaghan ug katag na pag atake.

Ang “Elements of Crimes” sa ICC, ang dokumento nga nagsulti og unsa ang kinahanglan nga mapamatud-an sa kada krimen, nag klaro pud nga bisag usa lang ka pagpatay mahimong “crime against humanity” kung kini gibuhat isip kabahin o parte sa usa ka mas dinaghan nga pag atake. Kini nga mas dinaghan o nikaylap na pag atake, dili ang gidaghanon sa mga biktima, mao ang mahimong basehan kung unsa ang matawag nga “crime against humanity.”

Sa kaso ni Duterte, ang PTC judges ning ingon nga ang mga insidente nga gisulat sa aplikasyon sa Prosecution para sa arrest warrant nagsuporta sa pagpakita nga adunay igo nga kapasikaran aron makatuo nga naay nahitabo nga pag atake ug kini nga pag-atake nikaylap ug gihimo sa paagi nga adunay sistema, nakita nga ang kapintas nahitabo sulod sa pipila ka mga tuig ug nag resulta sa kamatayon sa libo-libo nga mga tawo.

Ang gidaghanon sa gipatay nga gihisgutan sa arrest warrant dili buot pasabot nga mao na ang tibuok nga sakop sa giingon nga buluhatong kriminal. Ang Prosecutor walay igo nga paagi aron maka imbestiga sa tanang nahitabo nga krime sa usa ka sitwasyon diin adunay dinaghan nga kapintasan, mao nga kasagaran sa mga gipasakahan og kaso mahimong base lamang sa “sample” o pipila ka mga insidente. Kini nga “sample” o pipila ka mga insidente labing mayo kung makapakita sa lain lain nga kaagi sa mga biktima, apan usahay ang mga kaso sa ICC ginasaway tungod kay wala nakapakita niini. Sa paglantaw kung adunay nikaylap o sistematiko nga pag atake, ang mga huwes mahimong mutan-aw sa ubang mga panghitabo nga mahimong dili lamang ang mga gitutukan sa mga insidente nga maoy gi-imbestigahan apan makapakita sa mas lapad nga sumbanan sa kapintas o panghitabo nga bayolente. Diha sa ilahang pahayag sa publiko human sa pagdakop kang Duterte, ang ICC ning kompirma nga ang Chambers ning tan-aw sa mas lapad na sumbanan sa kapintas o sa mga panghitabo nga bayolente, bisan pa ug arrest warrant nakatutok lamang sa mas limitado o pipila nga mga insidente.

Kini nga panglantaw ni-uyon sa mga desisyon sa Korte sa lain nga mga kaso. Ang mas nipis o mas gamay nga mga kaso mahimong ipasaka aron mas matutukan ug mas sayon han-ayon, apan wala nagpasabot nga ang kalaparon o ang pagkaylap sa mga giingon nga krimen wala na gihatagan ug bili. Ang pagtutok nagpabilin diha sa pagpamatuod nga ang gipili nga pipila ka mga insidente kabahin sa mas daghan o mas nikaylap o sistematiko nga pag atake sa mga sibilyan, nga mao ang gitumbok o gipatin-aw sa kung unsa ang “crime against humanity” o krimen kontra sa katawhan.

Sa ilawom sa ligal nga gambalay sa ICC, adunay duha ka paagi diin mahimong mausab ang gipasaka nga reklamo o mga kaso:

1. Ang Prosecutor mahimong magpadayon sa pag imbestiga unya mu-usab sa gipasaka nga reklamo o kaso sa dili pa mahitabo ang pagdungog alang sa kompirmasyon sa mao nga mga kaso o reklamo, kini nga proseso mag-una bago ang “trial”, basta napahibalo daan ang depensa. Ang Chambers Practice Manual nga gipagawas sa mga huwes sa ICC nag-ingon nga ang Prosecutor mahimong mupalapad o mupadako sa basehan sa kaso o reklamo gawas sa nasakop sa warrant, ug mahimong magdugang ug mga probisyon aron maka pangandam ang depensa. Kung mao kini ang gusto buhaton sa Prosecutor, mahimo siya makapasa ug dugang nga ebidensya didto sa Pre-Trial Chamber ug makahangyo sa pagpa-apil sa mga bag-o nga kaso o reklamo o dugang nga mga pagpatay sa dili pa ang hearing o pagdungog sa kompirmasyon sa maong mga reklamo o kaso.
2. Ang mga Huwes mismo mahimongh makadesisyon nga human sa ilahang pagdungog sa kompirmasyon sa mga kaso o reklamo, nga usbon ang kaso o reklamo tungod mugawas sa mga ebidensya nga gipakita nga adunay lahi nga krimen nga nahitab, o kaha mandoan ang Prosecutor sa pagpadayon sap ag imbestiga.

Kini tanan buot nagpasabot nga mahimo pa nga madugangan ang mga kaso o reklamo kontra ni Duterte apan dili na tingali kini mahitabo. Talagsa ra kaayo musugot ang mga Huwes sa ICC nga dugangan ug bag-o nga mga reklamo o kaso ang usa ka suspetsado human siya maabot sa The Hague. Ang Prosecutor kasagaran galimita pud sa mga kaso ngadto sa mga sample o pipila ka mga insidente, kay sa magpasaka og kaso o reklamo sa kada posible nga insidente nga mahimong usa ka krimen. Kini makatabang aron ang proseso matutukan og tarong ug mas mahan-ay.

Sa kaso ni Duterte, ang arrest warrant alang sa krimen nga crime against humanity of murder o krimen kontra sa katawhan nga pagpatay. Ang Prosecutor nihangyo nga i-apil ang torture o pagpanakit ug rape o pagpanglugos isip crime against humanity o krimen kontra sa katawhan, apan ang mga huwes sa PTC ning-ingon nga kini wala makapakita ug igo nga koneksyon ngadto sa gipakaylap o mas lapad nga pag atake kontra sa sibilyan. Tungod niini, wala sila maapil sa warrant.

Bisan pa og ang mga biktima mahimong makahatag sa ilahang mga pag-lantaw pinaagi sa ilang representanteng ligal o mga abogado mahitungod sa unsa ang nasakop sulod sa mga kaso o reklamo, ang pagdugang niini magdepende gihapon sa pagtimbang-timbang sa Korte. Ingon ang Chamber Practice Manual nga ang Prosecutor mahimong mudugang sa sakop sa panghitabo sa kaso kutob sa pagdungog sa kompirmasyon sa mga kaso o reklamo. Kini ang mahitabo sa September 2025 sa kaso ni Duterte.

Sa kaniadto, ang mga huwes sa ICC ningsugot nga mahimong madugangan ang mga kaso o reklamo kontra sa usa ka akusado sa desisyon sa kaso nga Ongwen, ang Brigade Commander sa usa ka armadong rebelde nga grupo sa Uganda. Base sa unsa ang gibutang sa gisubmite sa Prosecutor, kini mahimong tungod sa dugay nga nalangay ang unang imbestigasyon nga gibuhat sa Prosecutor nga maoy gibasehan sa warrant ug sa pagdakop kang Ongwen.

Mao nga bisan pa ug mahimo siya buhaton, tungod kay gamay na lang ang panahon bag-o ang pagdungog sa kompirmasyon sa mga kaso o reklamo, ug gikan sa mga nauna nga mga pinulungan sa Chambers sa laing mga kaso, mura og dili tingali mahitabo nga madugangan pa ang mga kaso o reklamo sa lain pa nga pagpatay o sa uban pang mga krimen sama sa pagpanakit o torture ug pagpanglugos o rape.

Sa sulod sa Rome Statute, ang usa ka tawo nga gihinganlan sa usa ka arrest warrant aduna’y katungod nga mu-apply o muhangyo sa iyang kagawasan samtang wala pa gasugod ang pagdungog sa iyahang kaso. Kini nga katungod mahimo pud buhaton ni Duterte. Apan ang paghatag sa temporary nga kagawasan samtang wala pa gasugod ang pagdungong sa kaso dili automatic. Naa gihapon kini sa mga huwes sa ICC aron pagbana-bana og angay ba nga ipadayon ang pagkapriso sa usa ka akusado:

1. Aron masigurado nga mutunga siya sa ICC alang sa pagdungog sa iyahang kaso;
2. Aron masigurado nga dili nila pugngan ang pag imbestiga o ang pagdayon sa mga proseso sa korte;
3. Aron mapugngan o dili makapadayon ang akusado sa pagbuhat sa mga krimen nga maoy gireklamo o gikaso kontra kaniya ug sa uban pang sumasama nga mga krimen sulod sa hurisdiksyon sa ICC.

Niadtong Hunyo 2025, ang mga abogado ni Duterte nihangyo sa Korte nga tugutan ang iyahang kagawasan sulod sa mga kondisyon, ilang gihisgutan ang iyang edad kauban sa uban pang mga rason.  Ang mao nga request o paghangyo gisupak sa OTP ug sa mga biktima.

Samtang dili sayon bana-banaon kung mahatagan ba si Duterte sa temporaryo nga kagawasan, angay hinumduman nga ang ICC nakahatag lamang sa interim release o temporary nga kagawasan sa duha lamang ka mga higayon. Kini nga mga kaso ningsulod sa mga gitawag nga Article 70 offenses o mga kalapasan kontra sa pagpadagan sa hustisya.

Si Duterte, sa laing bahin, gipasakaan sa mga kaso nga crimes against humanity, o mga krimen kontra sa katawhan, nga usa sa mga krimen nga naa sa Article 5 sa Rome Statute. Sa pagkakaron, ang ICC wala pa nakahatag sukad og interim release o kagawasan sa usa ka akusado og krimen nga sakop sa Article 5.

Matod pa sa Rome Statute, kung ang usa ka akusado ma konbikto ug masentensyahan sa pagka priso, ang ICC mahimo nga mupili gikan sa listahan sa mga nasod nga buot nga mudawat sa konbiktado. Ang Rules of Procedure and Evidence sa ICC nagsulti nga kinahanglan ikonsidera sa Korte ang prinsipyo nga ang mga Nasud nga miyembro sa ICC aduna’y kabahin nga responsibilidad sa pagpatuman sa sentensya ug mga kondisyon sa pagka priso.

Ang Rome Statute wala nagdili sa mga dili miyembro o non-States Parties nga maapil sa listahan diin mahimong mapriso o musilbi sa iyang sentensya ang usa ka akusado. Apan, tanan nga nakonbikto sa ICC sa pagkakaron didto nag sili sa ilahang mga sentensya sulod sa mga nasud nga partido o miyembro sa Rome Statute. Usa pa, duha pa lamang ka mga konbiktado ang nakasulay nga didto sa ilahang kaugalingon nga nasud sila nagsilbi sa ilahang mga sentensya. Niadton 2015, sa ilahang kaugalingon nga paghangyo, sila Thomas Lubanga Dyilo ug Germain Katanga gibalhin padung sa Democratic Republic of Congo, diin sila mga nasudnon, aron magsilbi sa ilahang mga sentensya. Ang Presidency sa ICC nihatag sa ilahang gihangyo nga pagbalhin sa DRC human nagpinirmahay og kasabutan diin gidawat sa DRC nga adto sila musilbi sa nahabilin nga panahon sa ilahang mga sentensya ug tugutan ang pag bisita sa mga prisohan sa International Committee of the Red Cross.

Wala pa mahibaloan kung si Duterte kung makonbikto tugutan ba nga musilbi sa iyahang sentensya sa Pilipinas kung kani hangyoon.

atod pa sa Court’s practice, ang mga biktima mga mu apil sa mga proseso sa korte apan dili mutestigo magpabilin nga dili ipahibalo ang mga pangalan ngadto sa Depensa sa tanan nga higayon. Gawas kung ang mga Huwes maka desisyon nga dili kini ipadayon, ang ilahang mga pangalan ug uban pa nga mga impormasyon nga makatabang sa pag-ila kanila dili gayud mahimo nga ipahibalo. Sulod sa sistema sa pagkakaron alang sa pagtimbang-timbang sa pag apply sa mga biktima aron maka apil sa proseso (ang gitawag nga A-B-C system) pinaagi sa usa ka abogado, ang mga aplikasyon lamang nga adunay mga pangutanang ligal nga angay desisyonan sa Chamber, labi na mga aplikasyon nga dili klaro nga musulod sa Group C ang mahimong ipabahibalo ngadto sa depensa, apan sa paagi nga ang impormasyon nga may kalabutan sa pag-ila sa mga biktima ug uban pa nga mga partido tanan tangtangon. Ang aplikasyon sa mga biktima nga nakita sa Registry nga klaro nga sulod o gawas sa sakop sa kaso (Groups A and B) adto lamang ihatag sa mga Huwes.

Gamay lamang kaayo nga mga biktima ang mahimong tawagon alang sa pagtestigo mismo sa pagdungog  sa kaso. Ang ilahang mga pangalan mahimong ipahibalo sa kalaunan ngadto sa Depensa. Tanan nga pag testigo mahimo lamang buhatin nga boluntaryo ug dili pinugos ug human lamang nga naandam na ang mga paagi aron sila maprotektahan.

Ang Korte adunay mga mekanismo aron ma proteksyunan ang mga biktima ug mga testigo, apan ang paagi sa pag hatag og proteksyon mag-agad sa ilahang papel ngadto sa kaso ug sa risgo nga ilahang gi-atubang.

Alang sa mga biktima nga musalmot sa proseso pinaagi sa usa ka abogado, ang VPRS adunay paagi aron dili mahibaloan ang pangalan diha mismo sa forms nga ipasa sa mga biktima. Kung ang kaso mupadayon sa pagdungog ug ang biktima dili usa ka testigo, ang proteksyon nga mahatag mao ang pagpadayon sa pagtangtang sa ilahang mga pangalan sa mga dokumento o papeles nga ipahayag. Kini nga mga biktima magpabilin nga dili mailhan ug dili gikinahanglan nga mu atubang didto sa Korte. Kung ang biktima usa usab ka testigo ug ang ilahang pagkaila o pangalan kinahanglan nga ipahibalo didto sa Depensa, kinahanglan nga adunay mga lig-on nga proteksyon nga gi andam depende sa risgo nga gi atubang. Kani mahimong sama sa musunod:

• Pag testigo nga dili ipahibalo ang pangalan o kaha sa usa ka sirado nga pagdungog
• Paghatag og psychosocial support
• Mga proteskyon alang sa mga miyembro sa iyang pamilya
• Pagbalhin sa mas luwas nga lugar o nasud kung gikinahanglan.

Ang ICC usa ka independente nga korte nga aduna’y mandato nga hudisyal ug dili politika. Ang ilang mga desisyon base sa Rome Statute, sa iyang Rules of Procedure and Evidence ug sa mga international legal principles o mga pagkalibutan nga prinsipyong ligal. Kini nga mga desisyon ginapagawas sa mga independente ug walay gidapigan na mga huwes. Ang mga huwes sa ilahang pag gamit sa mga balaod dili mahimong matandog sa pamulitika o pag apil apil sa mga pulitiko gikan sa Pilipinas o bisag asa na mga nasud o uban bang mga personalidad.

Ang ligal nga gambalay sa ICC gihimo alang sa pagsiguro nga tanan nga pasakaan og kaso diha sa maong Korte mahatagan ug maka angayon ug walay gidapigan nga pagdungog, nga gawasnon gikan sa pagpamulitika.